Γράφει ο Ρακιτζής Χρήστος

Εισαγωγή

Η παρούσα ερευνητική εργασία αποτελεί μια σύντομη εισαγωγή στον «αθέατο κόσμο» του αυτισμού σε συνάρτηση με την προσπάθεια του ατόμου για κοινωνική συνδιαλλαγή και επικοινωνία. Η επιλογή του πρώτου άρθρου με τίτλο «Η επιδημιολογία των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού» έχει ως σκοπό να κατανοήσει ο αναγνώστης τη νευροαναπτυξιακή διαταραχή του αυτισμού. Γι’ αυτό τον λόγο, κρίθηκε σκόπιμο η επιλογή του άρθρου να γίνει από τα επίσημα αρχεία της ελληνικής ιατρικής. Το άρθρο, σε αντιπαραβολή με τη διεθνή βιβλιογραφία, συνηγορεί πως το άτομο, το οποίο ανήκει στο φάσμα του αυτισμού, παρουσιάζει αδυναμία τόσο στην επικοινωνία όσο και στην κοινωνική αλληλεπίδραση, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει έντονο το φαινόμενο της στερεοτυπικής συμπεριφοράς με αδυναμία ωστόσο να διατυπωθεί με σαφήνεια η αιτιολογία της πρόκλησης του φαινομένου αυτού μέχρι και σήμερα (Amaral, Schumann, Nordahl, 2008). Το φάσμα του αυτισμού αποτελεί μια ισόβια αναπτυξιακή διαταραχή, η οποία δεν είναι ιάσιμη από άποψη ιατρική και συνοδεύει το άτομο για ολόκληρη τη ζωή του. Γι’ αυτόν τον λόγο, η πρώιμη παρέμβαση αποτελεί καθοριστικής σημασίας, προκειμένου το άτομο να αποκτήσει δεξιότητες, οι οποίες θα του επιτρέψουν να αναπτύξει το επίπεδο λειτουργικότητάς του. Αξίζει να σημειωθεί πως το φάσμα του αυτισμού δεν είναι μονοδιάστατο, αφού υπάρχουν ηπιότερες και σοβαρότερες μορφές αναλόγως το επίπεδο νοημοσύνης του ατόμου (Καλύβα, 2005). Η επιλογή του πρώτου άρθρου λοιπόν, εξετάζει ενδελεχώς τα μέχρι τώρα δεδομένα για το φάσμα του αυτισμού και δίνει μια εικόνα με τρόπο ολιστικό για το τι είναι ο αυτισμός και ποια είναι τα επιδημιολογικά στοιχεία του. Το δεύτερο άρθρο με τίτλο «Παρέμβαση κοινωνικοποίησης ενός παιδιού με αυτισμό στο γενικό σχολείο» καταπιάνεται με την αδυναμία ενός ατόμου δευτέρας δημοτικού για κοινωνική αλληλεπίδραση με τους συμμαθητές του. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τη μέθοδο της κοινωνικής ιστορίας, προκειμένου ο μαθητής να αναπτύξει τόσο τις  δεξιότητες του όσο και την επιθυμία για κοινωνική συναναστροφή με τα υπόλοιπα παιδιά. Το δεύτερο άρθρο ασχολείται με το έλλειμμα των παιδιών με αυτισμό στις κοινωνικές σχέσεις (Wing, 1996), όπου πιο συγκεκριμένα είναι έκδηλη η πρόθεση τους για μη συναναστροφή με τα υπόλοιπα άτομα. Η απουσία ενδιαφέροντος για σύναψη φιλικών σχέσεων έχει ως επακόλουθο την απομόνωση του ατόμου. Η δεύτερη εργασία έρχεται λοιπόν να συμπληρώσει τα λεγόμενα της πρώτης εργασίας και η προστιθέμενη αξία της έγκειται στο γεγονός πως επιδιώκεται να διαμορφωθεί μια εκπαιδευτική παρέμβαση, ώστε να αναστραφεί η αδυναμία του ατόμου για κοινωνική προσέγγιση και συμμετοχή στην ομάδα.

Άρθρο 1^ο Τίτλος:

Σερετόπουλος, Κ., Λάμνισος, Δ., & Γιαννακού, Κ. (2020). Η επιδημιολογία των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού. Archives of Hellenic Medicine/Arheia Ellenikes Iatrikes, 37(2).

Καταγραφή θέματος , στόχων και ερευνητικού ερωτήματος άρθρου

Η παρούσα εργασία αποτελεί μια προσπάθεια καταγραφής των μέχρι τώρα επιδημιολογικών δεδομένων για τη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Η πρωτοτυπία του παρόντος ερευνητικού κειμένου έγκειται στην προσπάθεια αποσαφήνισης ανάμεσα στους αιτιολογικούς παράγοντες που προκαλούν τη νευροαναπτυξιακή αυτή διαταραχή, αλλά και των αποτελεσμάτων που επιφέρει, αφού η απουσία ιατρικών βιοδεικτών δυσχεραίνει την οποιαδήποτε προσπάθεια για έγκαιρη αναγνώριση του ατόμου με ΔΑΦ. Πρόκειται λοιπόν, για μια εκτεταμένη προσπάθεια επισκόπησης βιβλιογραφίας καλύπτοντας παράλληλα και τομείς πέρα από επιδημιολογικά δεδομένα όπως, ο ορισμός της Διαταραχής αυτιστικού φάσματος, καταγραφή γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που ενισχύουν τον κίνδυνο για εμφάνιση της ΔΑΦ, τρόπους αντιμετώπισης της διαταραχής του φάσματος αυτισμού και τέλος, επισημαίνονται οι προκλήσεις και επιχειρείται μια προσπάθεια καταγραφής μελλοντικών προεκτάσεων με απώτερο στόχο να δοθούν κατευθυντήριες οδηγίες αναφορικά με το επιδημιολογικό πεδίο έρευνας της ΔΑΦ. Η εργασία ακολουθεί τα πρότυπα του εγχειριδίου DSM – 5 προκειμένου να αναλύσει και να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα της.

Καταγραφή Μεθοδολογίας Άρθρου

Η παρούσα ερευνητική εργασία αποτελεί μια ποιοτική έρευνα και χρησιμοποιεί τη μέθοδο της επισκόπησης της βιβλιογραφίας για τη συλλογή των δεδομένων. Η ανάλυση τους γίνεται με την παράθεση των δεδομένων ανά ομαδοποιημένες κατηγορίες.

Καταγραφή ευρημάτων και συμπερασμάτων άρθρου

Η παρούσα εργασία είναι ομαδοποιημένη ως εξής:

1. Εννοιολογικό πλαίσιο: Το άρθρο, για το οποίο γίνεται ενδελεχής λόγος, καλύπτει εν συντομία στο προλογικό του μέρος τη συμπτωματολογία ως προς τα κλινικά χαρακτηριστικά (αποκλίνουσα συμπεριφορά συγκριτικά με τα τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά ως προς την κοινωνική αλληλεπίδρασης, μη λεκτική επικοινωνία και εμφάνιση στερεοτυπιών). Παράλληλα, αναλύεται συντόμως το χρονολογικό πλαίσιο, όπου η ΔΑΦ δύναται να γίνει γνωστή  (ηλικία 1 – 3 ετών), αλλά επισημαίνεται πως η παρουσία έμπειρων ιατρών θεωρείται επιβεβλημένη για τον ολιστικό οπτικό, νευρολογικό και ακουστικό έλεγχο, προκειμένου να αποκλειστούν άλλες παθήσεις. Τέλος, ο κλινικός έλεγχος σε συνάρτηση με τη λειτουργική ανάλυση συμπεριφοράς (μη ανταπόκριση κατά την αναφορά του ονόματος, στερεοτυπίες, αδυναμία κοινωνικής αλληλεπίδρασης, αδυναμία συμβολικού παιχνιδιού, απομόνωση, αναστάτωση σε μικρές αλλαγές, μη συμμετοχή σε παιχνίδια ρόλων κλπ) αποτελούν τον πρόδρομο για τη διάγνωση της διαταραχής αυτιστικού φάσματος. Εν συνεχεία πραγματοποιείται μια κατηγοριοποίηση των διαταραχών βασιζόμενοι οι ερευνητές σε 3 υποτομείς, επίπεδο σοβαρότητας, κοινωνική επικοινωνία, περιοριστική και επαναληπτική συμπεριφορά. Σημαντικής αξίας κρίνεται η προσφορά στο κομμάτι όπου είναι κατηγοριοποιημένα τα κλινικά εργαλεία για την αξιολόγηση της ΔΑΦ, αφού καθένα απ’ αυτά ονοματίζεται και αναλύεται εν συντομία με βάση τα χαρακτηριστικά του.
2. Ιστορικό – φύση και παράγοντες αυτισμού: Οι μελέτες ξεκίνησαν από την αρχή της δεκαετίας του 1930 από τους κλινικούς ιατρούς Kanner και Asperger, οι οποίοι με βάση τις διαφορετικές τους περιγραφές, την εφαρμογή ιατρικών μοντέλων και την ανάπτυξη θεωριών αποτέλεσαν το θεμέλιο λίθο για την καλλιέργεια της μελέτης της διαταραχής του αναπτυξιακού φάσματος. Από τη δεκαετία του 1960 παρατηρείται η διαφοροποίηση ανάμεσα στη διαταραχή του αυτισμού και εκείνης της σχιζοφρένειας, έπειτα από ενδελεχείς έρευνες. Από τη δεκαετία του 1940 και μετά παρατηρείται ένα έντονο συγκρουσιακό γίγνεσθαι ως προς την αιτιολογία που προκαλεί αυτισμό, αφού υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες όπως αυτές για τους κληρονομικούς παράγοντες, για τη ψυχογενή προέλευση, τη βιολογική προέλευση κλπ. Η αντίθεση αυτή παρατηρείτο εντόνως ανάμεσα στη νότια Ευρώπη (ιατρικά τεκμήρια) και τη βόρειο Ευρώπη (ψυχαναλυτικές ιδέες). Συνοπτικά τη δεκαετία του 1970 και μετά υιοθετήθηκε η άποψη της λεγόμενης τριάδας βλαβών, δηλαδή αδυναμία κοινωνικής αλληλεπίδρασης, στερεοτυπία και έλλειμμα γλωσσικής ανάπτυξης. Τη δεκαετία του 1990 συσχετίστηκε η χορήγηση της θαλιδομίδης με την πρόκληση αυτισμού. Επόμενες έρευνες πραγματοποιήθηκαν στο πεδίο του εγκεφάλου τις δεκαετίες 80 – 90 μέσω της μαγνητικής τομογραφίας και κατοπρτρικών νευρόνων.
3. Επιδημιολογία – Επιπτώσεις και Αντιμετώπιση: Η βελτίωση των διαγνωστικών εργαλείων, η πρόοδος της έρευνας και η επιμονή των ερευνητών για κατανόηση της διαταραχής είχαν ως επακόλουθο την αύξηση των ατόμων με ΔΑΦ. Χαρακτηριστικό είναι πως από το 2004, όπου ο επιπολασμός σε παγκόσμιο επίπεδο ανάμεσα στις έρευνες ήταν 1:166 παιδιά, σήμερα η επικράτησή της σε παγκόσμιο επίπεδο λογίζεται σε 1:59 παιδιά με τη διαταραχή να αφορά 7,6 ανά 1000 άτομα σε παγκόσμια κλίμακα. Η συχνότητα εμφάνισης στην Ελλάδα με στοιχεία του 2004 λογίζεται για τα αγόρια σε 1/42 και για τα κορίτσια σε 1/189. Η εμπεριστατωμένη έρευνα κατέρριψε την ισχύ των ψυχολογικών, πολιτισμικών και κοινωνικών παραγόντων ως μέσο εξήγησης της ΔΑΦ, με αποτέλεσμα να υπερισχύσουν τα προγεννητικά βιολογικά αίτια. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα η διάγνωση στις μη ανεπτυγμένες χώρες υστερεί, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν σαφή δεδομένα της διαταραχής από τις χώρες αυτές. Ως προς το φύλο παρουσιάζεται μια γενική ομολογία ως προς το γεγονός πως η ΔΑΦ είναι περίπου 4 φορές συχνότερη στα αγόρια έναντι στα κορίτσια, ενώ πρόσφατα δεδομένα ισχυρίζονται πως αν και οι άντρες συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό με ΔΑΦ, εντούτοις το ποσοστό των γυναικών που εντοπίζεται με ΔΑΦ ως προς το επίπεδο νοημοσύνης είναι συγκριτικά μικρότερο έναντι των αντρών. Χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός πως οι γυναίκες παρουσιάζουν ενισχυμένες λεκτικές ικανότητες, ενώ οι άντρες ενδέχεται να αναπτύξουν πιο εύκολα επιθετική συμπεριφορά και υπερκινητικότητα. Ως προς τη συννοσηρότητα της ΔΑΦ ανάμεσα σε άλλες διαταραχές παρατηρείται 83% συσχέτιση, ενώ με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές παρατηρείται 10% συσχέτιση. Σε οικονομικό επίπεδο ένα άτομο με ΔΑΦ ξοδεύει 4 – 6 φορές περισσότερα ετήσια έξοδα για την κάλυψη των αναγκών του συγκριτικά με τα υπόλοιπα παιδιά. Ως προς την αντιμετώπιση των ατόμων με ΔΑΦ κρίνεται αναγκαία η παρουσία διεπιστημονικής ομάδας για την εκμάθηση πολυποίκιλων δεξιοτήτων, με σκοπό τη βελτίωση της λειτουργικότητας του ατόμου. Λαμβάνοντας αφενός υπόψη πως η ΔΑΦ αποτελεί μια ισόβια διαταραχή και αφετέρου την απουσία μιας φαρμακευτικής αγωγής κρίνεται αναγκαία η εξατομικευμένη συμπεριφοριστική θεραπεία ανάλογα το επίπεδο λειτουργικότητα του ατόμου από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό.
4. Παράγοντες κινδύνου: Η ισχύουσα θέση της αιτιολογίας της ΔΑΦ σχετίζεται με γενετικούς παράγοντες και χαρακτηρίζεται ως πολυπαραγοντική, δίχως να αποκλείει παράλληλα τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, που φαίνεται να κατέχουν σημαντικό ρόλο. Η έρευνα γίνεται σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα, προκειμένου να δημιουργηθεί μια ολιστική εικόνα. Οι έρευνες αυτές αναφέρονται σε γονιδιακής βλάβες, στο σύνδρομο –X , σε λάθη του ανθρώπινου DNA κλπ. Έρευνες όπου συσχετίζουν τη μόλυνση της εγκύου από ιώσεις ως αιτία πρόκλησης της ΔΑΦ κρίνονται ανίσχυρες, ενώ παράλληλα ισχυρισμοί που συνδέουν την πρόκληση της ΔΑΦ από εμβόλια κατά της γρίπης έχουν καταρριφθεί από πολλές και διαφορετικές μελέτες. Έρευνες έχουν συνδέσει επίσης, την ηλικία της μητέρας ως παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση ΔΑΦ, ενώ έρευνες που αφορούν περιγενετικούς – περιβαλλοντικούς κινδύνους και τοξικές ουσίες στο περιβάλλον ως αιτία πρόκλησης ΔΑΦ ερευνώνται επίσης.

Άρθρο 2^ο Τίτλος:

Κουτουβέλη, Χ., Παρούση, Α. Σ., & Αντωνίου, Α. Σ. (2020). Παρέμβαση κοινωνικοποίησης ενός παιδιού με αυτισμό στο γενικό σχολείο. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 8, 533-566.

Καταγραφή θέματος , στόχων και ερευνητικού ερωτήματος άρθρου

Το ερευνητικό κείμενο, το οποίο τίθεται υπό εξέταση, πρόκειται για μια μελέτη περίπτωσης ενός μαθητή που φοιτά στη Δευτέρα δημοτικού και έχει διαγνωστεί με τη διαταραχή αυτιστικού φάσματος. Σκοπός της παρούσας ερευνητικής εργασίας είναι η βελτίωση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης του μαθητή με τους υπόλοιπους συμμαθητές του. Ως μεθοδολογικά εργαλεία για την υλοποίηση της παρέμβασης χρησιμοποιήθηκε η κοινωνιομέτρηση. Προκειμένου να δημιουργηθεί μια σαφέστερη εικόνα για το πριν και το μετά της παρεμβατικής εργασίας κρίθηκε σκόπιμο το κοινωνιόγραμμα χρησιμοποιήθηκε και στις δύο περιπτώσεις με τον ίδιο τρόπο. Με αυτόν τον τρόπο επετεύχθη να φανεί η πρόοδος του μαθητή στο σύνολό της. Το μεθοδολογικό εργαλείο που τέθηκε σε εφαρμογή για την προώθηση της κοινωνικής συναναστροφής με τους υπόλοιπους μαθητές ήταν αυτό της κοινωνικής ιστορίας. Πιο συγκεκριμένα, ενσωματώθηκαν σκοπίμως χαρακτηριστικά του μαθητή στην ιστορία που δημιουργήθηκε, προκειμένου ο μαθητής να κατανοήσει πως πρόκειται για τον ίδιο. Γι’ αυτό τον λόγο εξάλλου θεωρήθηκε προτιμητέο ο ήρωας της ιστορίας να πάρει τη  μορφή ενός μικρού παιδιού, που να παραπέμπει στον μαθητή της δευτέρας δημοτικού. Το ιατρικό και ακαδημαϊκό ιστορικό συλλέχθηκε από συνεντεύξεις με τους γονείς του μαθητή και τους εκπαιδευτικούς (του σχολείου και της παράλληλης στήριξης). Η υλοποίηση της παρέμβασης έγινε σε συνοδεία με την παρότρυνση της παράλληλης στήριξης, η οποία όμως κρίθηκε αναγκαίο σε πρώτο στάδιο να απέχει σκόπιμα, έπειτα και τα αρχικά αποτελέσματα της κοινωνιομέτρησης. Αφότου χορηγήθηκε η κοινωνική ιστορία και εξηγήθηκε το πλαίσιο, η παρατήρηση του μαθητή κατά τη διάρκεια του διαλείμματος έγινε με εξατομικευμένη κλείδα παρατήρησης, που σκοπό είχε να εξετάσει ανά χρονικά διαστήματα την επιθυμία του μαθητή για κοινωνική αλληλεπίδραση. Το ερευνητικό ερώτημα που ετέθη ήταν το αν η χορήγηση της κοινωνικής ιστορία μπορεί να έχει ως επακόλουθο την πρόκληση ενδιαφέροντος για κοινωνική συνδιαλλαγή. Τη δημιουργία δηλαδή φιλικών σχέσεων με άλλα άτομα και το ενδιαφέρον για συμμετοχή στο παιχνίδι, ώστε να αποφευχθούν τάσεις απομόνωσης. Η χρονική διάρκεια της παρέμβασης διήρκησε από τις 15/12/2017 έως και 1/2/2018. Χρησιμοποιήθηκαν βραβεία ως ενισχυτές για την χορήγηση κινήτρου στον νεαρό μαθητή, ώστε να μη διακόπτει την προσπάθειά του για κοινωνική συναναστροφή.

Καταγραφή Μεθοδολογίας Άρθρου

Μελέτη περίπτωσης ενός μαθητή Β Δημοτικού με αυτισμό.

Μεθοδολογικά εργαλεία:

• Κοινωνιόγραμμα
• Κοινωνική ιστορία
• Κλείδα παρατήρησης

Καταγραφή ευρημάτων και συμπερασμάτων άρθρου

Η χορήγηση της κοινωνικής ιστορίας εκτιμάται από τους ερευνητές πως είχε θετικό πρόσημο και αυτό διότι η παρέμβαση ωφέλησε τον μαθητή της Β Δημοτικού σε επίπεδο κοινωνικοποίησης. Ωστόσο, ο μαθητής σε διάρκεια παρατήρησης 10 ημερών δεν εμφάνισε κοινωνική πρόθεση για συνδιαλλαγή παρά μόνο όταν υπήρχε η παρότρυνση του εκπαιδευτικού της παράλληλης στήριξης. Προκύπτει λοιπόν ότι ο μαθητής δεν εμφάνισε κάποιο εσωτερικό κίνητρο για αλληλεπίδραση με τα άλλα άτομα. Αξίζει να σημειωθεί πως ο μαθητής σε καμία περίπτωση της παρέμβασης δε θέλησε ή δεν επιχείρησε να συναναστραφεί με την αδερφή του, η οποία προαυλιζόταν κι εκείνη στον ίδιο χώρο με εκείνον. Η μεγάλη αλλαγή φάνηκε στο κοινωνιόγραμμα πριν και μετά, αφού στη δεύτερη περίπτωση ο μαθητής συγκέντρωνε περισσότερες θετικές προτιμήσεις για σύναψη φιλικής σχέσης με τους συμμαθητές του σε αντιδιαστολή με την πρώτη φορά που τέθηκε σε εφαρμογή το κοινωνιόγραμμα. Η παρέμβαση που υλοποιήθηκε βοήθησε αισθητά την ένταξη του μαθητή στο σύνολο της τάξης, αλλά τίθενται μια σειρά από προβληματισμοί που δύναται να απαντηθούν σε μεταγενέστερες έρευνες.

Σχολιασμός άρθρων

Τα υπό μελέτη ερευνητικά κείμενα καταδεικνύουν τη σημαντικότητα για διερεύνηση της αιτιολογίας πρόκλησης του φάσματος αυτισμού. Η αδυναμία σύναψης φιλικών σχέσεων ως απόρροια των αντικειμενικών δυσκολιών που βιώνει το άτομο στο φάσμα αυτισμού αποτελούν πρόσφορα πεδίο για την παραγωγή νεότερων εκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Η αδυναμία για κοινωνική αλληλεπίδραση, η απομόνωση, η μη επιδίωξη για σύναψη φιλικών σχέσεων ή συμμετοχή στο παιχνίδι, η αδυναμία ερμηνείας της συμπεριφοράς των άλλων και οι δυσκολίες ελέω ελλείμματος στην αντιληπτική ικανότητα αποτελούν λόγοι, για τους οποίους το άτομο με διαταραχή αυτιστικού φάσματος δεν καταφέρνει να ενταχθεί στο σύνολο της ομάδας και να εξυπηρετήσει την ανάγκη του για κοινωνικοποίηση (Βαρβόγλη, 2007). Το τελικό προϊόν της έρευνας του πρώτου άρθρου καταφέρνει σε σημαντικό βαθμό μέσα σε λίγες σελίδες να εισάγει τον αναγνώστη στον αθέατο κόσμου του αυτισμού. Μελετά εν συντομία τη συμπτωματολογία, επισημαίνει επιδημιολογικά στοιχεία, αναφέρει ιστορικά στοιχεία, τονίζει τη σπουδαιότητα της πρώιμης παρέμβασης, σημειώνει το συγκρουσιακό γίγνεσθαι ανάμεσα στους επιστήμονες αναφορικά με την αιτιολογία και κάνει λόγο για θεραπευτικά συμπεριφορικά πρωτόκολλα. Το δεύτερο άρθρο, επισημαίνει την αδυναμία των ατόμων που ανήκουν στο φάσμα αυτισμού να συνάψουν φιλικές σχέσεις ως αποτέλεσμα της απουσίας κοινωνικών δεξιοτήτων. Ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα αυτά επεξεργάζονται τα ερεθίσματα που τροφοδοτούνται από τα άλλα άτομα, καθώς επίσης και η συμπεριφορά που αναπτύσσουν απέναντί τους, καταδεικνύουν πως τα άτομα, τα οποία ανήκουν στο φάσμα εμφανίζουν έλλειμμα στο πεδίο της κοινωνικής κατανόησης (Peeters, 2000). Η στερεοτυπική συμπεριφορά σε συνδυασμό με την απουσία ενδιαφέροντος, όπως επίσης και η έκπτωση στις κοινωνικές δεξιότητες συνηγορούν λόγους κοινωνικής απομόνωσης (Γενά, 2002). Η δεύτερη έρευνα αποτελεί μια ομολογουμένως φιλόδοξη εκπαιδευτική παρέμβαση, η οποία θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί εκ νέου σε μεταγενέστερο χρόνο, προκειμένου να αναχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα ως προς το αν το παιδί μπορεί να διατηρήσει τις κοινωνικές δεξιότητες, που απέκτησε από τη μέθοδο της κοινωνικής ιστορίας.  Και τα δύο κείμενα πληρούν τις ακαδημαϊκές προδιαγραφές και προσδίδουν έναν έγκυρο χαρακτήρα στην εν λόγω ερευνητική εργασία, η οποία επιχειρεί να εισάγει τον αναγνώστη με τρόπο συνοπτικό στον πολυδιάστατο κόσμο του αυτισμού.

Συμπεράσματα

• Τα συμπεράσματα, τα οποία ανακύπτουν από την εν λόγω ερευνητική εργασία σε συντομία είναι τα εξής:
• Ο αυτισμός πρόκειται για μια ισόβια αναπτυξιακή διαταραχή
• Χαρακτηρίζεται από έλλειμμα στις κοινωνικές δεξιότητες.
• Τα άτομα με αυτισμό αδυνατούν να κατανοήσουν τα ερεθίσματα, που δέχονται και η συμπεριφορά τους δεν είναι η αναμενόμενη.
• Παρουσιάζουν στερεοτυπική συμπεριφορά.
• Αδυνατούν να συνάψουν κοινωνικές σχέσεις ή να εξυπηρετήσουν την ανάγκη για κοινωνικοποίηση, λόγω των γνωστικών και συναισθηματικών ελλειμμάτων.
• Το άτομο, που ανήκει στο φάσμα αυτισμού αντιμετωπίζει δυσκολίες στη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία.
• Αδυναμία στη σύναψη αμοιβαίων συναισθηματικών δεσμών.
• Απουσία βλεμματικής επαφή.
• Η αιτιολογία της πρόκλησης του αυτισμού είναι γενετικού περιεχομένου.
• Ως προς τα επιδημιολογικά στοιχεία είναι πιθανότερο τα αγόρια να εμφανίσουν αυτισμού συγκριτικά με τα κορίτσια.
• Η διαταραχή του αυτισμού είναι ισόβια και δεν είναι ιάσιμη.
• Η πρώιμη παρέμβαση βασισμένη σε θεραπευτικά συμπεριφορικά πρωτόκολλα είναι σημαντική.
• Οι κοινωνικές ιστορίες ως μεθοδολογικό εργαλείο μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στην καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων.